Şirketler, bağımsız kişilikleri yasal olarak tanınmış yani tüzel sınırlar içerisinde kişi hak ve hürriyetlerinin çoğuna sahip kurumlardır. Yani yasal haklara sahip tüm diğer kişiler gibi mülk edinebilirler ya da satabilirler, ticari ilişkinin tarafı olabilirler, yeni işler ve işyerleri kurabilirler, borç alabilirler, kazançları üzerinden vergi öderler vs. (Seçimlerde oy kullanamazlar.) Yatırımcının şirketle ilişkisi, şirkete sağlamış olduğu sermayenin karşılığı olarak aldığı hisse payı ile hissedar olarak sahip olduğu yasal haklarından ibarettir. Yani kısaca şirketler, (hissedarları aksine karar vermedikçe ya da yasal nedenlerle feshine gidilmedikçe) ölümsüz kişilikler olarak tanımlanırlar.
Bir şirketin uzun yıllar (teorik olarak sonsuz süre boyunca) ayakta kalması ve sürdürülebilir kazançlar elde edebilmesi, nihai amaçtır. Buda hem şirketin, hem ormanı hem de ağaçları gözden kaçırmayacak şekilde kurumsallaşabilmesiyle ve hem de yasal yükümlülüklerini muntazaman yerine getirmesiyle mümkündür.
Ekonomik kalkınma ve ilerleme motivasyonunun piyasa dinamikleriyle sağlanmasını esas kabul eden ülke ve rejimler için de şirketlerin uzun yıllar ve sürdürülebilir faaliyet içerisinde olması esastır (ya da olmalıdır.) İşte bunun için ülkeler şirketlerin sağlıklı ve uzun bir hayatlarının olmasına destek olmak amacıyla hem zaman zaman çeşitli teşvikler ve destekler uygularlar hem de mali mevzuatları içerisinde şirketleri rahatlatacak kimi uygulamalara yer verirler. (Bazen bir devlet yönetiminin farklı saiklerle kimi şirketlere ve yatırımcılara destek oldukları da görülür ama bu durumlar bu yazının konusu değil.)
Bizde de gerek teşvik ve destek başlığıyla ve gerekse de mali mevzuatlar içerisinde böylesi imkânlar mevcut. Ben aşağıda mali mevzuatın imkân verdiği ve muhasebe teknikleri ile vergi azaltma ve ertelemeye imkân veren kimi uygulamaları listeledim:
Muafiyet ve istisnalar
Yasalar kimi durumlarda vergi muafiyeti ya da belli tutara kadar istisna hakkı veriyor. Örneğin; 29 yaş altı olmak kaydıyla genç girişimcilere tanınan kazancın bir kısmının gelir vergisinden istisnası, bu yıl hayata geçen ev hanımlarına ve (son dakika düzeltmesiyle erkeklerine de) evde yapıp sattıkları işlerden istisna, Türkiye’de faaliyeti olmayan şirketlere yapılan yazılım, tasarım vs. hizmetlerden elde edilecek gelirlere ilişkin Kurumlar Vergisi istisnası vs.
Gider ve yatırım planlaması yapmak
Vergi matrahından indirilebilecek giderler kanunlarla belirlenmiştir. Demirbaş ve özel maliyetlere ilişkin yatırımlarda amortisman ayrılmak suretiyle matrahtan indirilir. Özellikle dönem geçişlerinde gider ve amortismana tabi yatırımların planlanarak yapılması, duruma göre dönem içerisinde yapılması ya da sonraki döneme ertelenmesi, vergi erteleme imkânı verebilir.
Amortisman yöntemini belirlemek
Eşit paylı amortisman ayırma, her yıl için eşit tutarlarda matrah indirimi demekken, azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman ayırma ilk yıl için (5 yıllık amortisman ayırdığımızı varsayarsak) eşit paydaki tutarın iki katı amortisman ayırma sonucunu verir. Şirket, kendi durumuna göre bu yöntemi seçebilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, işletme bir iktisadi değer için amortisman ayırmaya normal (eşit paylı) yöntemle başlamışsa aynı şekilde devam etmek zorunda olduğudur. Buna karşın azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman ayırmaya başlayan işletme, sonrasında isterse normal yönteme geçebilir. Bu geçiş de (örneğin 4. Yılda geçmişse), azalan bakiyeler yöntemine göre ayırması gereken amortismandan daha fazla ayırma sonucunu verebilir.
Stok, maliyet ve fireler
Stoklar kâr/zarar ve dolayısıyla kurumlar ve gelir vergisi matrahlarını etkilemez. Ama maliyet ve fireler etkiler. Bunların iyi takip edilmesi ve hesaplanması, şirketin genel mali durumu ile faaliyet sonuçlarının da doğru hesaplanması açısından önemlidir. Maliyet hesaplamada seçilecek ilk giren ilk çıkar ya da ortalama maliyet yöntemleri, faaliyet sonuçlarını değiştirebilecek farklı hesaplama yöntemleridir. Şirketler, kendi durumlarına göre kendileri için en uygun yöntemi seçmelidir.
Satışlarda dönemsel planlama
Her sektör için söz konusu olmayacaktır elbette ama kimi sektörlerde, tıpkı gider ve yatırım planlamasında dönem planlaması gibi satışta da dönem planlaması yapmak mümkün olabilir. Bizde tahakkuk esası söz konusu olduğu için, satış gerçekleştiği dönem içerisinde vergiye konu olur.
Nakit sermaye artırımı
Şirketlerin mali yapısının güçlenmesini ve imkânı varsa borç yerine özkaynaklarıyla çalışabilmesini sağlamayı amaç edinen bir teşvik bu aslında. Artırılan nakit sermayenin TCMB’nin açıkladığı faiz oranıyla hesaplanacak kadar kısmının vergi matrahından indirilebilmesini sağlar.
Demirbaş satış kârlarının fonda tutulması
Şirketler faydalı kullanım sürelerinin sonunda kimi demirbaşlarını satıp yenisini alabiliyorlar. Satılan demirbaşın maliyet bedeli de amortismanla indirildiğinden, satış bedelinin kimi durumda tamamı kâr olarak görünebiliyor. Bunun yerine şirket satış bedelini, sattığı demirbaşın yerine yenisini almak üzere oluşturacağı bir fonda tutarsa, fon tutarı vergi matrahına eklenmeyecektir.
Reeskont hesaplamaları
Reeskont hesaplamaları paranın zaman değeriyle ilgilidir. Dönem sonunda vadesi gelmemiş alacak ve borç senetlerinin, vade sonundaki tutarlarının dönem sonundaki (vadeden arındırılmış) reel karşılıklarını hesaplamaya dayanır. Bu hesaplama sonucunda borç senedinin reeskontu şirketin faiz gelirine eklenirken, alacak senedinin reeskontu faiz giderine eklenir. Reeskont hesaplanması ihtiyaridir ama hesaplama yapılacaksa hem alacak hem de borç senetlerine yapılması gerekir. Çeklerde vadesinden önce ödeme işlemi yapılmayacağının yasa ile belirlenmesinden sonra çekler için de reeskont hesaplaması yapılabileceğine yönelik Özelgeler yayınlanmıştır.
Elbette başka pek çok başlık açmak mümkün. Hisse dağıtımı, birleşmeler, bölünmeler, yurtdışı operasyonlar vs. bir şirketin karşılaşabileceği hemen her aksiyonun vergi açısından da bir karşılığı vardır. Burada önemli olan, varolan tanımlanmış hakların iyi araştırılması, şirket faaliyet planlarının kurumsal yapı içerisinde değerlendirilmesi ve en uygun yöntemin seçilmesidir.
0 Yorumlar