Ödüllendirme, hangi durumlarda teşvik edici olur?

Ödüllendirme, kurum ya da daha geniş topluluklarda bazen geçmişe dönük bir davranıştan dolayı, bazen de geleceğe dönük bir hedeften dolayı verilebiliyor. Daha somut ve dar kapsamlı tanımlanmış ödüllendirme mekanizmaları da sıkça kullanılmakla birlikte, ödüllendirmenin amaçları arasında her zaman topluluğa mesaj verme, topluluk sözleşmesine atıf, topluluğu oluşturan bireyleri belirli davranış kalıplarına yönlendirme gibi genel başlıklar da hep vardır.

Bu noktada ödülün geriye ya da ileriye dönük verilmesinin farklı etkiler yaratıp yaratmadığı araştırma konusu olmuş. Sonuçlar çarpıcı:

Araştırma ekibi Kaliforniya’daki 14 okul bölgesinde bir saha deneyi gerçekleştirdi. Sonbaharda en az bir ay boyunca hiç devamsızlık yapmamış 15 bin 329 ortaokul ve lise öğrencisini belirleyip onları üç gruba böldüler. Bir sonraki ocak ayında ilk gruptaki öğrenciler şubat ayında hiç devamsızlık yapmazlarsa ödül kazanacaklarını belirten bir mektup alırken ikinci gruptaki öğrenciler, bir sonbahar ayında hiç devamsızlık yapmadıkları için bir ödül kazandıklarını söyleyen bir mektup aldı. Üçüncü grup kontrol işlevi görüyordu. Şubat ayındaki yoklamalara göre, ödüle aday gruptaki öğrenciler kontrol grubundaki öğrencilerle aynı devamsızlık oranına sahipti ve geçmişe dönük hediyeler alan gruptaki öğrenciler okuldaki herkesten yüzde sekiz oranında daha fazla devamsızlık yaptı.

Bunu takip eden bir deney, şaşırtan bu bulgular için bir açıklama niteliğinde. Ödüllerin kullanımı, istenilen davranışın (hiç devamsızlık yapmama), ne bir norm ne de beklenti olduğunu göstermiş olabilir. Geçmişe dönük ödüller, ödülü alanlara beklentileri zaten karşıladıkları sinyalini veriyor ve okula gitmemek için gerekçeler yaratıyor.

Araştırmacılar “Sonuçlarımız ödül yöntemini kullanan sayısız kurum ve lider için önemli bir uyarı niteliğinde” diyor ve ekliyor: “Ödüller nispeten ucuz, kurumlarda uygulaması kolay ve zararsız görünüyor. Ancak beklenenden daha karmaşık sonuçlara sahip olabilirler."

Kaynak: HBR Türkiye, Ocak 2020